Şəki Xan Sarayı: Tarixi, Memarlığı və Sirli Əfsanələri

Bu yazıda Şəki Xan Sarayı haqqında bilməli olduğunuz ən vacib məlumatları bir araya gətirmişik. 

Öncə bu möhtəşəm abidənin zəngin tarixinə qısa bir səyahət edəcək, sonra isə onun -

Göz oxşayan memarlığı;

Əfsanəvi sirləri;

Və digər maraqlı faktları ilə tanış olacağıq.

Əgər bu tarixi tikili sizi də maraqlandırırsa, məqalənin sonunda saraya giriş biletləri və iş saatları haqqında da məlumat tapacaqsınız. 

Hazırsınızsa, başlayaq!

Şəki Xan Sarayının Qısa Tarixi

Bəzi oxucuların bildiyi kimi, 18-ci əsrin sonlarında Azərbaycanda xanlıqlar yaranmağa başladı.

Bunun əsas səbəbi 236 il hökm sürən Səfəvilər sülaləsinin süqutu idi.

Nəticədə, Cənubi və Şimali Azərbaycanda 20-dən çox xanlıq formalaşdı.

Bu xanlıqlar arasında ən güclüsü məhz Şəki xanlığı idi.

Və elə bu məqamda Şəkinin dillərə düşən Xan Sarayı haqqında hekayə başlayır.

Məşhur Britannica Ensiklopediyasına istinadən, sarayın tikildiyi dəqiq tarix məlum deyil - amma ehtimal olunur ki, tikintiyə 1790-cı illərdə başlanılıb.

Bəzi mənbələr isə bu prosesin 1770-ci illərdə, hətta 1765-ci ildən etibarən başladığını bildirir.

Bildiyimiz əsas fakt odur ki, saray Hacı Çələbinin nəvəsi olan Məhəmmədhüseyn xan Müştaq üçün memar Hacı Zeynalabdin Şirazi tərəfindən inşa olunub.

Saray illərlə davam edən Rusiya işğallarından sağ çıxıb və dəfələrlə bərpa olunub.

Bu gün isə Şəki Xan Sarayı bütün ihtişamı ilə ziyarətçilərini gözləyir.

Şəki Xan Sarayının Möhtəşəm Memarlığı

Xan Sarayının memarlığı Azərbaycanın, hətta dünyanın nadir və özünəməxsus memarlıq incilərindən biridir. Elə buna görə də abidə UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına da daxil edilib.

Saray əsl sənət əsəridir - qeyri-adi gözəlliyi və fərqli ab-havası ilə diqqət çəkir.

Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, hər bir kvadrat metr sahə minlərlə bir-birinə keçmiş hissələrdən və parçalardan ibarətdir.

Ən unikal xüsusiyyət isə - rəngli şüşələrdən hazırlanmış, heç bir mismar və ya yapışdırıcı olmadan qurulmuş mürəkkəb həndəsi naxışlardır.

Bu sənət növü “şəbəkə-pəncərə” adlanır və insana Azərbaycan xalça naxışlarını xatırladır.

Şüşə parçaları taxta çərçivələrə son dərəcə dəqiqliklə yerləşdirilərək simmetrik və mürəkkəb naxışlar yaradılıb.

Ümumiyyətlə, iki mərtəbəli Şəki Xan Sarayı təxminən 30 metr (100 fut) uzunluğundadır.

Binanın əsas fasadı xırda həndəsi fiqurlara bölünmüş pəncərə və qapılardan ibarət şəbəkə strukturudur.

Daxili hissədə isə xalq sənətinə aid çoxsaylı nümunələr yer alır - xüsusilə 18-19-cu əsrlərə aid divar rəsmləri diqqəti çəkir.

Bu rəsmlər hər iki mərtəbənin mərkəzi salonlarını, divar nişlərini, pilləkənləri, otaqların tavanlarını və yan otaqları bəzəyir.

Sarayın bənzərsiz xüsusiyyətlərindən biri də odur ki, taxta hissələr arasında yerləşdirilən rəngli şüşələr hər dəfə fərqli işıq oyunları yaradır.

Hər kvadrat metr sahədə orta hesabla 5,000, bəzi mürəkkəb hissələrdə isə 14,000-ə yaxın taxta və rəngli şüşə hissələr yerləşdirilib.

Sarayın daxilində bir neçə gözəl otaq, 4 dəhliz və 2 güzgülü eyvan mövcuddur.

Otaqların quruluşu da onların funksiyasına uyğun şəkildə dəyişir.

Xan Sarayının Birinci Mərtəbəsindəki Otaqlar

Şəki Xan Sarayının birinci mərtəbəsi əsasən rəsmi tədbirlər və qəbullar üçün istifadə olunurdu.

Bu mərtəbədə ümumilikdə 2 otaq və bir dəhliz yerləşir.

Otaqlardan biri idarəetmə otağıdır.

Bura xanın vəzifəli şəxslərlə görüş keçirdiyi, qonaqları qəbul etdiyi rəsmi salondur.

Otaq çiçəkli freskalar, ov səhnələri və döyüş təsvirləri ilə bəzədilib - bu da xanın gücünü və liderliyini simvollaşdırır.

İkinci otaq isə saxlama sahəsi idi - burada xəzinə və ya sənədlər saxlanıla bilərdi.

Bu otaq daha sadə dizayna malik olsa da, divarlarda zərif naxışlar öz yerini qoruyur.

Nəhayət, birinci mərtəbədə yerləşən mərkəzi dəhliz otaqları bir-biri ilə birləşdirir və həm çiçəkli, həm də həndəsi bəzəklərlə bəzədilib.

Bu dəhliz həmçinin ikinci mərtəbəyə aparan pilləkənlərlə birləşir - əsas otaqlar da məhz yuxarı mərtəbədədir.

İkinci Mərtəbə: Şəki Xan Sarayının Əsas Yaşayış Sahəsi

Əslində, Şəki Xan Sarayının ikinci mərtəbəsi kompleksin ən dəbdəbəli hissəsi hesab olunur.

Kompleksin şərq tərəfində yerləşən otaqlardan biri yay otağıdır.

Bu otaq təbiət, çiçəklər və quşları təsvir edən mürəkkəb divar rəsmləri ilə bəzədilib. Bu elementlər sülh və rifahı simvolizə edir.

Yay otağı əsasən iki məqsədlə istifadə olunurdu:

• Qonaqların qəbulu;

• Diplomatik görüşlər.

Digər tərəfdə, yəni sarayın qərb tərəfində isə qış otağı yerləşir. Bu otaq xanın ailəsi tərəfindən soyuq aylarda (xüsusən payız və qış) yaşayış məqsədilə istifadə olunurdu.

Qış otağında istiliyin qorunması əsas şərt olduğu üçün divarlar qalın, qapılar isə ağır taxtadandır.

Lakin bu mərtəbənin ən vacib və diqqətçəkən hissəsi Güzgülü Zal (bəzi mənbələrdə Əsas Taxt Otağı və ya Böyük Qəbul Zalı) hesab olunur.

Bu zalda qızılı rəngli freskalar, güzgülü stalaktitlər və çiçək motivləri insana valehedici bir təəssürat bağışlayır.

Zalda yerləşən böyük şəbəkə pəncərəsi otağı saysız rəngli işıqlarla doldurur və onu sarayın ən möhtəşəm, rəngarəng guşəsinə çevirir.

Bundan əlavə, bu mərtəbədə xanın şəxsi otağı, xanım otaqları (hərəmxana) və açıq eyvan da mövcuddur. Eyvandan Şəki şəhərinə geniş mənzərə açılır.

Zaman keçdikcə bu otaqların və sarayın zənginliyi ətrafında bir çox əfsanələr və şayiələr formalaşıb.

Şəki Xan Sarayı Haqqında Maraqlı Əfsanələr

Keçmişin bir çox abidəsi kimi, Şəki Xan Sarayı da miflər və şayiələrlə əhatə olunub.

Bu əfsanələrin nə qədər doğru olub-olmadığı bilinməsə də, sizinlə bəzi maraqlı nümunələri bölüşmək istəyirəm.

#1. Şəki Xanlarının Gizli Xəzinəsi

Bir əfsanəyə görə, 19-cu əsrdə - rusların Şəkiyə gəlməsindən əvvəl - xanlar sarayın divarlarında və ya yeraltı tunellərində qızıl və qiymətli daşlar gizlədiblər.

Ancaq uzun axtarışlara baxmayaraq, bu xəzinə hələ də tapılmayıb.

#2. Mismarsız Saray

Bu, yerli sakinlər arasında ən məşhur əfsanədir.

Deyilənə görə, sarayın tikintisində heç bir mismardan istifadə olunmayıb - bu, bir qədər şişirdilmiş iddiadır.

Doğrudur, mürəkkəb şəbəkə pəncərələri mismarsız qurulub.

Amma bütün sarayın bu üsulla tikildiyi fikri həqiqəti əks etdirmir.

#3. Memarın Edamı

Bəzi rəvayətlərə görə, Şəki Xan Sarayını layihələndirən memar edam edilib ki, bu gözəlliyi başqa heç bir yerdə təkrarlaya bilməsin.

Əfsanənin başqa bir versiyasında isə deyilir ki, xan memarın əllərini kəsdirib.

Çünki memar ona bildiribmiş ki, bundan da gözəl saray tikə bilər.

#4. “Qanlı Divar”

Siyahının dördüncü yerində isə “Qanlı Divar” əfsanəsi dayanır.

Rəvayətə görə, sarayın bir divarı vaxtilə xan və ya nüfuzlu bir şəxsin qanı ilə ləkələnib.

Bəzi versiyalarda bu hadisə xan sarayındakı xəyanətlə, digərlərində isə edamla əlaqələndirilir.

Hər halda, bu daha çox dramvari xalq hekayəsinə bənzəyir, nəinki real bir hadisəyə:

Elə yuxarıda qeyd olunan digər əfsanələr kimi.

Şəki Xan Sarayı: Giriş Haqqı, İş Saatları və Məkan

Hazırda Şəki Xan Sarayına giriş qiymətləri aşağıdakı kimidir:

• Xarici turistlər üçün giriş bileti 9 AZN təşkil edir (təxminən 5.30 ABŞ dolları);

• Tələbələr üçün qiymət 1 AZN-dir;

• Yerli vətəndaşlar isə bileti 2 AZN-ə ala bilirlər.

Sarayın iş saatları belədir:

• Bazar ertəsi - Bazar günü: saat 09:00-dan 18:00-a qədər ziyarətə açıqdır.

Sonda ümid edirəm ki, bu yazı sizə bu möhtəşəm tikili haqqında ümumi və faydalı bir baxış təqdim etdi.

Ziyarətiniz uğurlu və yaddaqalan olsun!