Qırmızı Qəsəbə: Kiçik Yerusəlim Haqqında Hər Şey

Məlumdur ki, Azərbaycan müsəlman ölkələri arasında ən multikultural cəmiyyətə sahibdir.

Bunu sübut edən ən gözəl yerlərdən biri Quba bölgəsində yerləşən məşhur Qırmızı Qəsəbədir (ivritcə: העיר האדומה); və ya digər adı ilə Krasnaya Sloboda.

Bu yer tarix boyu Azərbaycan yəhudilərinə isti və səmimi bir ev olub. Bu gün də dəyişən heç nə yoxdur - hər şey eyni şəkildə davam edir.

Amma problem odur ki, bu mövzu ilə bağlı internetdə kompakt (dezinformasiya olmadan) məlumat tapmaq müşkülə çevrilib.

Elə buna görə də, Azərbaycanın şimalında yerləşən dağ yəhudilərinə məxsus bu gözəl yaşayış məntəqəsi barədə boşluğu doldurmaq istədim.

Qafqazın Yerusəlimilə bağlı bu yazıda, onun tarixi, adının haradan gəldiyi, qəsəbədə ziyarət etməyə dəyər yerlər və daha çoxu haqqında dolğun məlumat alacaqsınız.

Başlayaq.

Qırmızı Qəsəbənin tarixi

Bəzi tarixçilərə görə, yəhudilər bu günkü Quba rayonuna yaxın dağlıq ərazilərdə (Qudyalçay çayının sol sahilində) hələ XII əsrdə məskunlaşıblar.

Ttəəssüf ki, bunu sübut edən yetərli dəlil yoxdur.

Amma bu məlumdur ki, dağ yəhudiləri Quba rayonunda XVIII əsrin 30-cu illərində kompakt şəkildə məskunlaşıblar.

Bu faktın təsdiqi isə qarşımızda duran tarixi yəhudi kəndidir - indiki Qırmızı Qəsəbə.

Burada hal-hazırda təxminən 3000 azərbaycanlı yəhudi yaşayır.

Qəsəbə o qədər unikaldır ki, dünyada bu qədər dağ yəhudisindən ibarət olan cəmi iki yaşayış məntəqəsi mövcuddur.

Mövzuya qayıtsaq, 1730-cu illərdə Qubada hakimiyyətdə olan Hüseynəli xan yəhudiləri öz himayəsinə götürür.

1758-ci ildə Hüseynəli xanın ölümündən sonra oğlu Fətəli xanın əmri ilə azərbaycanlı yəhudilərə kənd təsərrüfatı, ticarət və sənətkarlıqla məşğul olmağa icazə verilir.

Bu o dövr üçün çox nadir bir hal idi, çünki o vaxtlar dünyada yəhudilər ciddi ayrı-seçkiliyə məruz qalırdı.

XVIII əsrin sonuna yaxın bu kənd artıq minlərlə yəhudinin evi idi.

Sovet dövrünün rəsmi siyahıyaalmasına əsasən, burada təxminən 20,000 Dağ yəhudisi yaşayırdı.

Sosialist ittifaq dağıldıqdan sonra isə, minlərlə azərbaycanlı yəhudi ABŞ və İsrailə köç etmişdir.

Qeyd: 1920-ci illərdə Azərbaycanda yaşayan yəhudilərin ümumi sayı 60,000-dən çox idi. Bu rəqəmə Aşkenaz yəhudiləri, Bakı, Gəncə, Şamaxı, Oğuz kimi şəhərlərdə məskunlaşan digər yəhudi icmaları da daxildir.

“Qırmızı Qəsəbə” adının mənşəyi haradan gəlir?

Bəzi yerli sakinlər və ziyarətçilər düşünür ki, bu ad evlərin qırmızı damlarına görə verilib.

Amma bu fikir yanlışdır.

Bəs niyə qırmızı? Niyə göy və ya başqa rəng deyil?

Əslində, qədim rus dilində “qırmızı” sözünün ilkin mənası “gözəl” demək idi.

Lakin bu əraziyə bolşeviklərin - yəni “Qırmızıların” gəlişindən sonra kəndə “Qırmızı” adı verilməyə başlandı.

Çünki bolşeviklər qırmızı rəngə xüsusi bir ideoloji anlam yükləmişdilər.

Bu rəng inqilabın simvolu idi və Rus İmperiyasının süqutundan sonra da geniş istifadə olunurdu.

Qırmızı Komissarlar, Qırmızı Ordu kimi adlar da Sovet ideologiyasında məşhur idi.

Hazırda Rusiyada da bu adı daşıyan bir çox kənd var. Onlar əsasən kənd və yarımşəhər tipli yaşayış məntəqələridir.

Məsələn, Tver, Voronej, Moskva və Saratov vilayətlərində Krasnaya Sloboda adlı kəndlərə hələ də rast gəlmək mümkündür.

Eynilə, Azərbaycanın Quba rayonundakı bu kənd də sovet dövrünün yadigarı olan həmin adı bu günə qədər qoruyub saxlayır.

Əslində isə, bu kəndin orijinal adı “Külgət” olub.

Bu ad bu gün də Qırmızı Qəsəbəni təşkil edən məhəllələrdən birinin adını daşıyır (digər məhəllələrdən də aşağıda bəhs edəcəyəm).

Ən maraqlası isə, kənd XVIII əsrin sonlarında dağ yəhudiləri arasında “Kiçik Yerusəlim” və ya “Qafqazın Yerusəlimi” kimi də tanınırdı.

Qırmızı Qəsəbədə mütləq ziyarət etməli olduğunuz yerlər

Əvvəlcə qeyd edək ki, Qırmızı Qəsəbə Qudyalçay və Susayçay çaylarının arasında yerləşir.

Bura avtomobillə Bakının şimalından cəmi 175 km (təxminən 109 mil) məsafədədir.

Əgər səfər planına həm Quba, həm də Qusar daxildirsə, qəsəbə baş çəkmək üçün ideal bir nöqtədədir. Çünki, əslində, Qusardan da uzaq deyil.

Hətta Qusar yolu ilə buradan Qusara çatmaq cəmi 15 dəqiqə vaxt aparır.

Qısa coğrafi məlumatdan sonra əsas məsələyə qayıdaq:

220 hektar ərazidə yerləşən qəsəbə 7 məhəllədən ibarətdir: Külgət, Qusar, Ağacani, Qarçoq, Giləki, Mizrahi və Çapkəni.

Ərazisi böyük deyil, amma burada görüləsi şeylər çoxdur.

#1. Qırmızı Qəsəbədəki sinaqoqları ziyarət etmək

Dedim axı, ölçüsünə aldanmayın - burada 2 (hətta bəlkə 3) sinaqoq var.

Birincisi - “Altı Günbəz Sinaqoqu”.

1888-ci ildə inşa edilib. Qırmızı kərpicli memarlıq üslubu və altı günbəzi ilə kəndin ən unikal binalarından biridir.

Memarı Gilel Ben Hayim olan bu bina bu gün artıq yəhudi tarixini əks etdirən bir muzey kimi fəaliyyət göstərir.

14 iri pəncərəsi ilə Qırmızı Qəsəbədəki yəhudi icmasının simvollarından biridir.

Ziyarət etməyə dəyər həqiqətən.

İkinci sinaqoq isə Giləki Sinaqoqudur. Birinci qədər turist axını olmasa da, burada da icmadakı dini adət-ənənələr haqqında maraqlı bilgilər əldə edə bilərsiniz.

Bu sinaqoqları ziyarət edərkən qəsəbənin küçələrində də gəzişmək mümkündür. Küçələr çox səliqəli və simmetrik şəkildə salınıb.

Xüsusilə evlərin giriş qapıları müxtəlif rənglərə boyanıb və Yerusəlimdəki giriş qapılarına bənzəyir.

#2. Qırmızı Qəsəbədə dağ yəhudiləri muzeyini ziyarət etmək

Burada ediləcək digər bir fəaliyyət növü isə, Dağ Yəhudiləri Muzeyini ziyarət etməkdir.

Muzey, dünyada dağ yəhudilərinin tarix və mədəniyyətinə həsr olunan ilk muzey hesab olunur.

Muzeyin daxilində dağ yəhudilərinin tarixini əks etdirən artefaktlar, fotoşəkillər və eksponatlar nümayiş olunur.

Eyni zamanda, dünyada təxminən 100 min nəfərin danışdığı juuri dili və mədəniyyəti haqqında da məlumatı bu muzeydə ala bilərsiniz.

Digər tərəfdən, muzeydəki ən təsirli eksponat “Doğranmış Kitab” adlı Tövrat nüsxəsidir. Bu nüsxənin üzərinə bir zamanlar fars hökmdarının qılınc zərbəsi endirilmişdi.

Ziyarət öncəsi tanışlıq üçün muzeyin rəsmi veb saytında virtual tur da mövcuddur.

Bu virtual tur təkcə muzey deyil, Qırmızı Qəsəbədə ziyarət etməli digər yerlər barədə də ilkin təsəvvür əldə etməyə kömək edəcək.

Bilet qiymətləri təxminən 3-10 AZN arasıdır.

12 yaşdan kiçik uşaqlar üçün giriş pulsuzdur.

Muzeyin iş saatları:

• Bazar günü - Cümə axşamı: 10:00 - 18:00

• Cümə günü: 10:00 - 14:00

Qeyd: Şənbə günü yəhudilər üçün milli matəm günü hesab olunur, buna görə həmin gün muzey işləmir.

#3. Azərbaycanın yəhudilərinə aid köhnə qəbiristanlığı ziyarət etmək

Qəsəbədə mütləq görülməli üçüncü yer isə Quba-Qusar yolunun sağ tərəfində yerləşən qədim yəhudi qəbiristanlığıdır.

Bu tarixi qəbiristanlıq Qafqazın ən qədim yəhudi məzarlıqlarından biri sayılır və qəsəbəyə baxan bir təpənin üzərində yerləşir.

Burada ibrani əlifbası ilə yazılmış qədim başdaşılar və dağ yəhudilərinin tanınmış alim və dini liderlərinin məzarları ilə tanış olmaq mümkündür.

Bu qəbiristanlıqdakı ən önəmli ziyarət yeri isə Kabbalist Ravvin Gürşumun qəbridir. Onun məzarı 2013-cü ildə bərpa olunub.

Düzünü desəm, Qırmızı Qəsəbədə turistlər üçün daha çox maraqlı şeylər var.

Amma sizi uzun və yorucu yazıyla yormamaq üçün ən əsas məqamları seçib paylaşdım.

Xoş səfərlər!

Quba səyahətinizi planlaşdırmaqda köməyə ehtiyacınız var? Onlayn rezervasiya üçün bizimlə bu nömrə vasitəsilə əlaqə saxlayın » +994 992 72 22 27.